Coeliakie
Coeliakie (spreek uit als 'seu-lia-kie') is een auto-immuunziekte waarbij iemand overgevoelig reageert op gluten. Dat is een eiwit dat in tarwe (met inbegrip van spelt en khorasantarwe), rogge en gerst zit. Gluten maakt het mogelijk een luchtig brood te bakken, omdat het zorgt voor een elastisch deeg dat de luchtbelletjes die tijdens het rijzen worden gevormd, beter vasthoudt.
Bij coeliakie irriteert en beschadigt het gluten het slijmvlies van de dunne darm. Die kan de voedingsstoffen daardoor niet goed opnemen. Vaak leidt dat tot diarree of juist verstopping. Op den duur ontstaat er een tekort aan voedingsstoffen, bloedarmoede en botontkalking. Coeliakie komt zowel bij kinderen als bij volwassenen voor. Hoe eerder het wordt ontdekt, hoe beter de darm kan herstellen. Levenslang glutenvrij eten blijft echter noodzakelijk. Elk spoortje van gluten kan de dunne darm namelijk opnieuw beschadigen.
Glutenvrij eten
Mensen met coeliakie kunnen uitsluitend glutenvrije producten eten. Sommige producten zijn van nature glutenvrij. Aan andere zijn bij de productie geen glutenhoudende ingrediënten toegevoegd. En weer andere moeten speciaal worden gekocht of bereid.
Glutenvrij brood wordt gemaakt van gewassen die van nature glutenvrij zijn zoals:
• amaranth
• boekweit
• cassave
• gierst
• haver
• maïs (ook maïzena en polenta)
• quinoa
• sorghum
• teff en tapioca/maniok
Ook (gemodificeerd) zetmeel van deze gewassen is glutenvrij. Een risico bij deze producten is dat ze op het land, bij het transport, de opslag of in de molen in aanraking komen met gluten. Vooral in haver en boekweit zitten vaak ook sporen van gluten. Net omdat elke broodkruimel beschadiging kan geven, kiezen patiënten het best voor een bakker gespecialiseerd in glutenvrij brood of industrieel bereid glutenvrij brood met een verpakking. Zo zijn ze zeker dat er geen besmetting plaatsvond.
Haver
Haver is van nature glutenvrij. Tijdens de teelt, de oogst, het transport, de opslag en bij de verwerking komt het echter vaak in aanraking met tarwe, gerst en rogge, waardoor het besmet wordt met gluten. Daarom past alleen gecertificeerd glutenvrije haver in een glutenvrij dieet. Op de verpakking van deze haver staat het 'glutenvrij'-logo.
Ook voor mensen met coeliakie of glutensensitiviteit is het dus nog steeds mogelijk brood te eten, maar dan glutenvrij. Het assortiment glutenvrije producten wordt steeds groter en beter, onder andere door verbeterde technologie.
Coeliakie versus tarweallergie
Soms wordt ten onrechte gedacht dat een tarweallergie hetzelfde is als coeliakie.
In beide gevallen is er sprake van een afweerreactie tegen een specifiek soort eiwit uit de voeding. In het geval van coeliakie is dat het eiwit `gluten'. Gluten zit in tarwe (met inbegrip van khorasantarwe en spelt), maar ook in andere graansoorten, zoals rogge, gerst en de meeste haver.
Tarweallergie
Bij een tarweallergie reageert het lichaam op een ander eiwit dat alleen aanwezig is in tarwe of in granen die familie zijn van tarwe (spelt en khorasantarwe). Mensen met een tarweallergie kunnen wel andere graansoorten (rogge, gerst en haver zonder verontreiniging met tarwe) consumeren. Zij hebben dus een ruimere voedselkeuze dan iemand met coeliakie.
Ook is het soort afweerreactie en het klachtenpatroon bij een tarweallergie anders. Er is geen sprake van beschadiging van de dunnedarmwand, maar wel van een directe reactie van het afweersysteem, met benauwdheid, diarree, braken, buikpijn en huiduitslag als mogelijke gevolgen. In zeer ernstige gevallen kunnen mensen in shock raken en zelfs overlijden als gevolg van de inname van (een spoortje) tarwe. Voor meer informatie over coeliakie verwijzen wij graag naar de website van de Vlaamse Coeliakie Vereniging.
Speltbrood en voedselovergevoeligheid
Spelt wordt ook wel oerspelt genoemd (Triticum spelta). Het is familie van de huidige broodtarwe (Triticum aestivum). De meeste speltrassen die tegenwoordig voor speltbrood worden gebruikt, zijn een kruising tussen deze Triticum spelta en Triticum aestivum.
Er wordt wel beweerd dat spelt geschikt is voor mensen met coeliakie. Dat klopt niet, want spelt bevat ook gluten, net als tarwe. Omdat spelt familie is van tarwe verdragen mensen met een tarweallergie ook geen spelt.